ภาวะครรภ์เสี่ยงในคุณแม่ตั้งครรภ์กับช่วงเวลาสำคัญที่ต้องดูแลเอาใจใส่
ครรภ์เสี่ยงที่คุณแม่ท้องต้องระวัง
ความประทับใจที่เกิดขึ้นกับผู้หญิงทุกคน คือช่วงเวลาที่ได้มีโอกาสดูแลและฟูมฟักทารกตัวน้อยในครรภ์ของเธอ คุณแม่หลายคนให้เวลาดังกล่าวเป็นการเฝ้ารอการลืมตาดูโลกของอีกหนึ่งชีวิตที่น่าจดจำ ขณะเดียวกันหลายครั้งที่การตั้งครรภ์เกิดขึ้นโดยที่คุณแม่อาจยังไม่มีความพร้อมอย่างเพียงพอ และเป็นสาเหตุของ “ภาวะครรภ์เสี่ยง” ตามมา
พญ.ธาริณี ลำลึก สูตินรีแพทย์เฉพาะทางด้านเวชศาสตร์มารดาและทารกในครรภ์ รพ.พญาไท 2 ให้ความหมายของ “ครรภ์เสี่ยง” ว่าเป็นภาวะความเสี่ยงระหว่างตั้งครรภ์อาจส่งผลกระทบได้กับมารดาและทารกในครรภ์ โดยภาวะครรภ์เสี่ยงมีสาเหตุหลักจากสุขภาพของมารดาโดยตรง ส่วนใหญ่มักพบได้ในคุณแม่ที่ตั้งครรภ์เมื่ออายุมาก เคยมีประวัติแท้งบุตร และมีโรคประจำตัว ปัจจัยที่ทำให้เกิดภาวะครรภ์เสี่ยงซึ่งมีสาเหตุจากหญิงตั้งครรภ์ที่มีอายุมาก จึงเกี่ยวเนื่องกับผู้ที่มีบุตรยากซึ่งตั้งครรภ์ด้วยการผสมเทียมด้วยเช่นกัน
ปัจจัยที่อาจทำให้คุณแม่ตั้งครรภ์มีภาวะครรภ์เสี่ยง
- คุณแม่ที่มีประวัติการตั้งครรภ์ผิดปกติ โดยทารกเสียชีวิตระหว่างตั้งครรภ์ ระหว่างคลอดและหลังคลอด มีประวัติแท้งบุตร คลอดก่อนกำหนด (อายุครรภ์ก่อน 37 สัปดาห์) เคยคลอดบุตรน้ำหนักน้อยกว่ามาตรฐาน (น้อยกว่า 2500 กรัม) หรือน้ำหนักเกินมาตรฐาน (มากกว่า 4000 กรัม) หรือเคยมีภาวะครรภ์เป็นพิษขณะตั้งครรภ์
- ปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับคุณแม่โดยตรง โดยคุณแม่มีโรคประจำตัวมีเป็นอันตรายระหว่างตั้งครรภ์ เช่น โรคหัวใจ โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง ไทรอยด์เป็นพิษ โลหิตจาง โรคลมชัก วัณโรค เอดส์ ซิฟิลิส ไวรัสตับอักเสบบี หัดเยอรมัน และมีสภาพร่างกายไม่แข็งแรง รูปร่างเล็ก เชิงกรานแคบ ตัวเตี้ยส่วนสูงไม่เกิน 140 เซนติเมตร รวมถึงช่วงอายุที่ไม่พร้อมสำหรับวัยเจริญพันธุ์ ตั้งครรภ์เมื่ออายุน้อยกว่า 15 ปี หรือ ตั้งครรภ์เมื่ออายุเกิน 40 ปี เป็นต้น
- ความผิดปกติที่เกิดขึ้นระหว่างตั้งครรภ์ เช่น ครรภ์แฝด ทารกอยู่ในท่าผิดปกติ มีเนื้องอกมดลูก ความดันโลหิตสูง เบาหวาน โลหิตจาง ติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ
ภาวะแทรกซ้อนที่พบได้บ่อยในคุณแม่ตั้งครรภ์
ภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงระหว่างตั้งครรภ์ ภาวะครรภ์เสี่ยงซึ่งมีสาเหตุจากหญิงตั้งครรภ์ที่มีอายุมาก จึงเกี่ยวเนื่องกับผู้ที่มีบุตรยากซึ่งตั้งครรภ์ด้วยการผสมเทียมด้วยเช่นกันทำให้มีผลกระทบต่อสุขภาพของมารดาและทารก และมีโอกาสเสี่ยงต่อการเสียชีวิต เพื่อความปลอดภัยของมารดาและทารก คุณแม่ตั้งครรภ์จึงควรให้ความสนใจเพื่อการเฝ้าระวังวางแผนการป้องกัน และแก้ไขได้อย่างถูกต้องเหมาะสม
ภาวะแทรกซ้อน ที่พบได้บ่อยในคุณแม่ตั้งครรภ์ มีดังนี้
ครรภ์เป็นพิษ
- เป็นภาวะ ที่คุณแม่ตั้งครรภ์ มีความดันโลหิตสูง (มากกว่าหรือเท่ากับ 140/90 มิลลิเมตรปรอท) ร่วมกับมีโปรตีนไข่ขาวออกมาในปัสสาวะ
- จะทำให้มีอาการ บวมที่หน้า มือ ขา เท้า บางคนปวดศีรษะ ตาพร่ามัว ถ้าไม่ได้รับการรักษาที่เหมาะสม อาจชัก เส้นเลือดในสมองแตก อาจทำให้เสียชีวิต เสี่ยงต่อการคลอดก่อนกำหนด ทารกน้ำหนักตัวน้อย
- สาเหตุ ยังไม่ทราบแน่ชัด แต่มักพบในคุณแม่อายุมากกว่า 35 ปี หรือน้อยกว่า 20 ปี ตั้งครรภ์แฝด คุณแม่มีโรคประจำตัว เช่น โรคไต โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง
- รักษา ด้วยการให้ยาควบคุมความดัน ลดอาหารเค็ม การตรวจวัดความดันสม่ำเสมอ
ครรภ์ไข่ปลาอุก (Molar pregnancy)
- เป็นความผิดปกติ ระหว่างปฏิสนธิ ไม่ได้เป็นตัวอ่อนแต่กลายเป็นถุงน้ำ มีลักษณะเหมือนไข่ปลาจำนวนมาก อยู่ในถุงน้ำ เนื่องมาจากไข่ของฝ่ายหญิงไม่มีโครโมโซมเพศ
- ทำให้มีอาการ เลือดออกทางช่องคลอด อาจช็อกหมดสติ
- สาเหตุ ยังไม่ทราบชัดเจน แต่พบว่ามีปัจจัยเสี่ยงจาก สตรีตั้งครรภ์อายุมาก สูบบุหรี่ ตั้งครรภ์แรก เป็นต้น
- รักษา ด้วยการให้ยุติการตั้งครรภ์ ด้วยการใช้เครื่องดูดออกหรือขูดมดลูก
ภาวะรกเกาะต่ำ (Placenta Previa)
- เป็นภาวะ ที่รกเกาะอยู่ในตำแหน่งผิดปกติ มีบางส่วนของรกปิดบริเวณปากมดลูก ซึ่งโดยปกติรกจะเกาะที่ส่วนบนของมดลูก ทำให้มีอาการเสียเลือด มีเลือดออกทางช่องคลอด
- ปัจจัยเสี่ยง จากมารดาอายุมากกว่า 35 ปี เคยขูดมดลูก เคยผ่าตัดเนื้องอกมดลูก ตั้งครรภ์แฝด ทารกอยู่ในท่าผิดปกติ
- การรักษา ถ้าเลือดออกไม่มาก ให้พักผ่อน งดทำงานหนัก ให้ธาตุเหล็ก อาจต้องผ่าตัดทำคลอดในขณะที่อายุครรภ์ยังไม่ครบ
เบาหวานระหว่างตั้งครรภ์
- เป็นภาวะที่ มารดาตั้งครรภ์มีน้ำตาลในเลือดสูงกว่าปกติ โดยที่ไม่เคยเป็นเบาหวานมาก่อน เนื่องจากฮอร์โมนจากรกมีฤทธิ์ต้านการทำงานของอินซูลิน ทำให้ร่างกายไม่สามารถนำน้ำตาลไปใช้ได้ตามปกติ
- มีผลทำให้ ทารกมีรูปร่างอ้วนใหญ่ คลอดยาก เสี่ยงต่อการคลอดก่อนกำหนด บางรายทำให้เลือดไปเลี้ยงมดลูกน้อยลง ทารกตัวเล็กกว่าปกติ อาจเสียชีวิตในครรภ์
- ปัจจัยเสี่ยง มารดามีน้ำหนักเกินก่อนตั้งครรภ์ เป็นเบาหวานก่อนการตั้งครรภ์ เคยคลอดบุตรน้ำหนักมากกว่า 4 กิโลกรัม มีความดันโลหิตสูง มีญาติเป็นโรคเบาหวาน
- การรักษา การควบคุมอาหาร การให้อินซูลิน ตรวจติดตามระดับน้ำตาลในเลือด
ภาวะแท้งคุกคาม (Threatened Abortion)
- เป็นภาวะ ที่การตั้งครรภ์มีเลือดออกจากโพรงมดลูก ซึ่งมาจากหลายปัจจัย เช่น ทารกพิการแต่กำเนิด มีความผิดปกติของโครโมโซม ความผิดปกติของฮอร์โมน การสูบบุหรี่ มารดามีโรคประจำตัว เช่น ความดันโลหิตสูง
- มีอาการ เลือดออกกระปริบกระปรอย ทางช่องคลอด ปวดท้องน้อย
- การรักษา แพทย์ตรวจด้วยอัลตร้าซาวด์ ตรวจฮอร์โมนการตั้งครรภ์ (HCG) ถ้าตัวอ่อนเสียชีวิต ฮอร์โมนจะต่ำลง จะสิ้นสุดการตั้งครรภ์ด้วยการแท้ง แต่ถ้าตัวอ่อนยังมีชีวิต จะต้องดูแลอย่างใกล้ชิด แพทย์อาจให้ฮอร์โมนป้องกันแท้ง ให้นอนพักมากๆ งดเพศสัมพันธ์ ห้ามทำกิจกรรมหนักๆ และงดกิจกรรมที่ต้องมีการเกร็งหน้าท้อง
สัญญาณเตือนคุณแม่ตั้งครรภ์ที่ต้องพบแพทย์ทันที
อาการผิดปกติระหว่างตั้งครรภ์ที่ควรพบแพทย์
- จุกเสียด แน่นท้อง ปวดท้อง
- มีเลือดออกทางช่องคลอด
- ปวดศีรษะบ่อย ตาพร่ามัว
- มีอาการบวมตามใบหน้า มือ ขา เท้า
- มารดาน้ำหนักเพิ่มมากเกินไป น้ำหนักน้อยเกินไป
- ลูกไม่ดิ้น หรือดิ้นน้อยลงเมื่ออายุครรภ์เกิน 20 สัปดาห์
คุณแม่ตั้งครรภ์จะป้องกันภาวะครรภ์เสี่ยงได้อย่างไร
การป้องกันภาวะครรภ์เสี่ยง เริ่มได้ตั้งแต่ก่อนตั้งครรภ์เป็นการวางแผนที่จะมีบุตร โดยการปรึกษาสูตินรีแพทย์ เพื่อตรวจร่างกายทั่วไป โรคประจำตัว โรคทางพันธุกรรม การรับวัคซีนป้องกันโรคก่อนการตั้งครรภ์ เช่น หัดเยอรมันและ การควบคุมน้ำหนัก ก่อนตั้งครรภ์ เพื่อป้องกันภาวะครรภ์เสี่ยง
การประเมินภาวะครรภ์เสี่ยงโดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ
ในฐานะผู้เชี่ยวชาญด้านการดูแลครรภ์เสี่ยง พญ.ธาริณี ลำลึก สูตินรีแพทย์เฉพาะทางด้านเวชศาสตร์มารดาและทารกในครรภ์ รพ.พญาไท 2 ให้คำแนะนำว่า คุณแม่ตั้งครรภ์ไม่จำเป็นต้องวิตกกังวลถึงภาวะครรภ์เสี่ยง เนื่องจากปัจจุบันมีกระบวนการตรวจประเมินภาวะครรภ์เสี่ยงที่มีมาตรฐาน โดยมีคำแนะนำถึงคุณแม่ เมื่อทราบว่ามีการตั้งครรภ์เกิดขึ้นควรไปฝากครรภ์ทันทีที่โรงพยาบาล เพื่อให้คุณแม่และลูกน้อยในครรภ์ได้รับการดูแล ตลอดระยะเวลาของการตั้งครรภ์ ทั้งได้รับคำแนะนำจากแพทย์พยาบาลในเรื่องการดูแลตนเองและลูกน้อยในครรภ์รวมทั้งได้รับการประเมินภาวะเสี่ยงของการตั้งครรภ์ เพื่อการวางแผนการรักษาดูแลภาวะแทรกซ้อนขณะตั้งครรภ์ ขณะคลอด เพื่อจะช่วยป้องกันอันตรายที่อาจจะเกิดกับคุณแม่และลูกน้อย
แพทย์จะดำเนินการตรวจประเมินภาวะครรภ์เสี่ยง ดังนี้
- การซักประวัติ สอบถามวันแรกของประจำเดือนครั้งสุดท้ายเพื่อ คำนวณอายุครรภ์ และกำหนดวันคลอด การสอบถามประวัติ โรคประจำตัว ประวัติการตั้งครรภ์ครั้งก่อน การแพ้ยา แพ้อาหาร
- ตรวจร่างกายทั่วไป ดูภาวะซีดเหลือง อาการบวม
- การตรวจเลือด เพื่อดูหมู่เลือด โรคซิฟิลิส โรคเอดส์ ไวรัสตับอักเสบบี ภาวะซีด
- การตรวจปัสสาวะ ดูน้ำตาลและโปรตีน
- วัดความดันโลหิต
- ตรวจยอดมดลูก เพื่อประเมินขนาดทารกในครรภ์
- การตรวจอัลตร้าซาวด์ เพื่อดูความผิดปกติของทารก น้ำคร่ำ และรก
- ชั่งน้ำหนัก เพื่อประเมินการเจริญเติบโตของทารกในครรภ์
- วัดส่วนสูง เพื่อประเมินความเสี่ยงของการคลอดโดยเฉพาะคุณแม่ตัวเล็ก ตัวเตี้ย อุ้งเชิงกรานแคบ คลอดยาก
คำแนะนำการดูแลตัวเองเพื่อป้องกันภาวะครรภ์เสี่ยง
ศูนย์สุขภาพหญิง โรงพยาบาลพญาไท 2 แนะนำการดูตัวเองของคุณแม่ที่กำลังตั้งครรภ์ เพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนต่างๆ ที่อาจเกิดขึ้น และให้เจ้าตัวน้อยมีสุขภาพแข็งแรงสมบุรณ์ โดยสิ่งที่คุณแม่สามารถทำได้ด้วยตนเองมีดังนี้
- ควรฝากครรภ์ทันทีเมื่อทราบว่าตั้งครรภ์ แจ้งประวัติโรคประจำตัว ของตนเองและประวัติเจ็บป่วยของครอบครัว ให้แพทย์ทราบเพื่อประเมินภาวะครรภ์เสี่ยง และรับคำแนะนำการปฏิบัติตัวที่ถูกต้องเหมาะสมตลอดอายุครรภ์ จากแพทย์และพยาบาล
- งดสูบบุหรี่ การดื่มกาแฟ แอลกอฮอล์ การใช้สารเสพติด
- หลีกเลี่ยงกิจกรรมที่กระทบต่อการตั้งครรภ์
- กรณีมีโรคประจำตัว เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง ควรควบคุมโรคให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ
- การออกกำลังกายสม่ำเสมอ สำหรับหญิงมีครรภ์ ควรปรึกษาแพทย์เป็นรายๆไป
- พักผ่อนให้เพียงพอ คลายเครียด
- รับประทานยาตามที่แพทย์กำหนด หากเป็นยาอื่นๆ ควรปรึกษาแพทย์ทุกครั้ง
- พบแพทย์ตามนัดทุกครั้ง หากมีอาการผิดปกติ เช่น เลือดออกทางช่องคลอด ปวดท้อง ปวดศีรษะ ตาพร่ามัว ทารกไม่ดิ้นหรือดิ้นน้อยลง ควรไปพบแพทย์ไม่ต้องรอให้ถึงกำหนดนัดหมาย
ภาวะครรภ์เสี่ยง เป็นสัญญาณที่เตือนให้คุณพ่อคุณแม่ได้ตระหนักเพิ่มความใส่ใจ และเป็นการเตรียมความพร้อมที่จะรับมือ เพื่อให้มีความปลอดภัยและสุขภาพแข็งแรง ของคุณแม่และลูกน้อย
